“1918’de, İttihatçıların silahlı direnişe hazırlandığı üstüne yaygın söylentiler vardı. Gördüğümüz gibi Enver Paşa da kendi deyişiyle ‘savaşın ikinci evresinde’ savaşa devam etmeye karar vermişti. Birçok kaynağa göre (Ertürk, Cebesoy, Karabekir ve Sâbis), Kafkaslar’dan mücadeleyi yönetmek için, 1918’de önemli bir askerî kuvvet topladığı Bakü’ye dönmek istiyordu ve Kafkaslar’daki başıbozuk Türk kuvvetlerini kumanda eden kardeşi Nuri Paşa’ya (Kıllıgil) Azerbaycan’da ayrı bir Türk devletinin İtilaf Devletlerince tanınmasını sağlamanın yollarını araştırması talimatını veriyordu.” (s.133)
“Yabancı gözlemciler İTC’nin erkenden direnmeye hazırlandığının farkındaydılar.
Örneğin, 24 Ocak 1919 tarihli Le Temps şunları yazıyor:
Cemiyetin birçok üyesi, yoldaşlarını sağlamlaştırmak ve sonunda komiteler örgütlemek için vilayetlere gidiyor.
5 Şubat 1919’da aynı gazete şunları yazıyor:
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin örgütü, Jön Türklerin terhis edilen askerlerin silahlarının alınmadığı ve geniş bir çeteler sisteminin gizlice örgütlenmekte olduğu Küçük Asya’da faaliyetini sürdürüyor.” (s.135-136)
“Trakya’daki Türklerin haklarını koruyacak bir örgütün kurulması için ilk adım Talât Paşa tarafından atıldı. Eylül 1918’de Almanya’dan dönüşünde istasyonda Edirne valisi tarafından karşılandı ve ona bir ‘halk teşkilatı’ kurmasını tavsiye etti.” (s.137)
– ERIK JAN ZÜRCHER
(Zürcher, Erik Jan, Millî Mücadelede İttihatçılık, İletişim Yayınları, 9. baskı, İstanbul, 2016)
