Ali Şir Nevayî 9 Şubat 1441 tarihinde Herat’ta dünyaya gelmiştir. Babası Kiçik (Kiçikine= Küçük) Gıyaseddin Bahadır, Timurlu sarayına hizmet eden ve aslen Uygur Türk’ü olan bir aileye mensuptu. Çocukluğu, Timurlu şehzadesi olan Hüseyin Baykara ile birlikte geçmiş, birlikte tahsil görmüşler ve 1469 yılında Hüseyin Baykara Horasan’ı ele geçirip Timurlular tahtına çıkınca Nevayî de onun yanında olmuştur.
Baykara’nın yakın arkadaşı olan Nevayî, onun naipliğini ve nedimliğini de yapmıştır. Çok verimli ve renkli bir ömür süren Nevayî, 3 Ocak 1501 tarihinde yine doğduğu şehirde, Herat’ta hayata gözlerini yumarak ölmeden önce kendisi için hazırlattığı Kudsiye Camisi yanındaki kabrine gömülmüştür.
Sadece Çağatay edebiyatının değil, bütün Türk edebiyatının en büyük şairlerinden birisi olan Nevayî, yaşadığı süre boyunca çeşitli türlerde birçok eser kaleme almıştır. Eserleri 29 adet olup divan, hamse, tezkire, dil ve edebiyat, din ve ahlak, tarih, biyografi ve belge türlerindedir.Bu eserlerinin içinde ise,en önemlilerinin başında “Mukakemit’ul Lugateyin = İki Dilin (Türkçe Ve Farsça’nın) Karşılaştırılması ” adlı eseri gelmektedir.
Bu eser, Türkçe’nin Farsça’dan daha üstün bir dil olduğunu kanıtlamak için yazılmıştır. Alişir Nevai.’nin bu derece verimli oluşu, yetişmiş olduğu çevre ile yakından ilgilidir. Onun yaşadığı çağda Herat’ın önemli bir kültür ve sanat merkezi olması, bu büyük şairin de çocukluğundan itibaren kültür ve sanat muhitinden istifade etmesinin yolunu açmış ve onu bu yönlerden beslemiştir. Nevayî, şairlik döneminde zengin bir kültür çevresinde bulunmuştur.
Sık sık toplanan sanat meclislerinin hâmisi sayılan Nevayî, bu meclislerde döneminin ünlü şair, musikişinas, hattat ve edipleriyle birlikte olmuştur. Hüseyin Baykara gibi sanata ve kültüre değer veren bir hükümdarın yanında olması, hem Herat’taki bu kültür çevresi açısından hem de Nevayî’nin sanatı açısından önem taşımaktadır.
Türk dili ve edebiyatının büyük ustası ve parlak yıldızlarından olan Ali Şir Nevayi’yi rahmet ve minnet ile anıyoruz!
Kaynak : Mustafa Argunşah, Çağatay Türkçesi kitabı